Ecclesiastical art after Iconoclasm (exemplified by the mosaic of the Ascension in Hagia Sophia, Thessaloniki (9th c.), and the wall-paintings in the Church of St Stephen in Kastoria (10th c.) and in the Panagia Chalkeon in Thessaloniki (1030-40)) shows a clear anticlassical tendency strongly influenced by a world viewed through the prism of the monastic ideal.

As a reaction to this, the ideology of the Comnenian period (1081-1185) brought with it a different kind of ecclesiastical art, which was closer to urban life, classical education, and human emotion. A number of Macedonian monuments preserve astonishing wall-paintings with these features, some of them done in a common and human style (as in St Nicholas Casnitzes in Kastoria), others with somewhat ώ academic overtones (as in Latomou Monastery), and yet others, later on, executed in a dynamic, mannerist style (as in St George in Kurbinovo (1191) and Aghii Anargyri in Kastoria) . During this period, the cult of St Demetrius was something of a speciai case. As a high-ranking official amd a warrior, Thessaloniki's patron saint differed little from the city patrons and heroes of antiquity. After Iconoclasm, however, he was transformed into an ascetic champion of the Christian faith; and the aromatic exudation which miraculously emanated from his corpse brought him into direct and thaumaturgical contact with the pilgrims who flocked to his tomb from all over Macedonia and the Byzantine Empire. The period of Frankish rule (1204-61) left no traces in Macedonia, though a few wooden relief icons from the Kastoria area display a hint of Western influence. In the Palaeologan period (1261-1453) , political, spiritual, artistic, and commercial decentralisation allowed provincial cities to rival the capital.

At this time, Thessaloniki, as the capital

Ζωγραφικά σύνολα μετά την Εικονομαχία, όπως π.χ. το ψηφιδωτό της Ανάληψης στην Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης (9ος αι.), οι τοιχογραφίες στον 'Αγιο Στέφανο Καστοριάς (10ος αι.) και στην Παναγία Χαλκέων στη Θεσσαλονίκη (1030-1040) έχουν μία αντικλασική ροπή με έντονη επίδραση ενός κόσμου κοιταγμένου με τα μάτια του μοναστικού ιδεώδους.

Ως αντίδραση σε αυτό ήλθε με την ιδεολογία των Κομνηνών (1081-1185) μία άλλη εκκλησιαστική ζωγραφική πιο κοντά στην αστική ζωή, την κλασική παιδεία και το ανθρώπινο συναίσθημα. Με αυτά τα χαρακτηριστικά σώζονται σε μνημεία της Μακεδονίας εκπληκτικά σύνολα τοιχογραφιών είτε κοινής και ανθρώπινης τεχνοτροπίας στον 'Αγιο Νικόλαο Κασνίτζη Καστοριάς, είτε με κάποια ακαδημαϊκή απόχρωση στη Μονή Λατόμου, είτε αργότερα με δυναμικό και μανιεριστικό τρόπο στον 'Αγιο Γεώργιο στο Κουρμπίνοβο (1191) και στους Αγίους Αναργύρους Καστοριάς. Κατά την περίοδο αυτή ξεχωριστή θέση κατέχει η λατρεία του Αγίου Δημητρίου. Ως ύπατος και ως στρατιώτης ο πολιούχος της Θεσσαλονίκης δε διέφερε από τους φιλοπόλιδες ήρωες της Αρχαιότητας. Μετά την Εικονομαχία ωστόσο μεταμορφώθηκε σε ασκητή υπέρμαχο της πίστης του Χριστού και με την εμφάνιση του μύρου από τη σωρό του ήλθε σε άμεση και θαυματουργή επαφή με τα πλήθη των προσκυνητών του απ' όλη τη Μακεδονία και τη βυζαντινή επικράτεια. Η Φραγκοκρατία (1204-1261) δεν άφησε ίχνη στη Μακεδονία. Λίγες ωστόσο ανάγλυφες εικόνες από την περιοχή της Καστοριάς έχουν κάτι από την επίδραση της Δύσης. Στα χρόνια των Παλαιολόγων (1261-1453) η πολιτική, πνευματική, καλλιτεχνική και βιοτεχνική αποκέντρωση επιτρέπουν στις περιφερειακές πόλεις να ανταγωνίζονται την πρωτεύουσα.

Την περίοδο αυτή η Θεσσαλονίκη ως